İstanbul Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi, TBF Sağlık Kurulu ve Dopingle Mücadele Kurulu üyesi, Türkiye Dopingle Mücadele Kurulu üyesi, FIBA Sağlık Kurulu üyesi İlker Yücesir ile yakın zamanda açıklanan ve dikkat çeken doping cezaları üzerine bilgilenmek amacıyla bir röportaj yaptık. Dopingin ne olduğu ve onunla nasıl mücadele edeceği konusunda çok önemli bilgiler veren Yücesir hem genç oyuncular hem de profesyonel oyuncular için çok önemli noktalara değindi.
Konuşmaya başlamadan önce en temel nokta ile başlamak gerekiyor.
Dopingle mücadelenin temeli kontrol değil eğitimdir!
Bundan sonrasında gelen her şey bu söylediğimiz şeye bağlıdır.
Oyuncular neden doping yapar?
Performans arttırmak için veya fiziksel olarak daha ileri gidebilmek için doping yapılıyor. Temel amaç ise rakibine üstünlük sağlamaktır. Dikkat edilmesi gereken önemli nokta şudur bilinçsiz ilaç kullanımı ya da bilmeden alınan besin desteği ile içinde doping bulunan bir takım ürünlerin kullanılması da söz konusu olabilir. Sporcular kasıtsız oldukları halde suçlu çıkabilir.
İşin öbür tarafında ise doping yapma niyeti olan sporcular zaten ne kullandığını bilir ve bilinçli kullanır ama böyle bir niyeti olmayan bütün sporcuların ve onlarla ilgilenen kondisyoner,beslenme uzmanı gibi yakın çevresindekilerin hatta koçların yasaklılar listesini bilip bu tüketilen maddeleri kontrol etmesi gerekir.
Oyuncular için tehdit unsurları kimlerdir?
Bunu iş edinen yani ne yaptığını kendisi bilen fakat sporcudan saklayan kişiler olabilir. Dopingi al bu çıkmaz diyenler olabilir. Ne olduğunu bilip oyuncuyu umursamayan zararlı değil diyen onu aldatan kişiler de olabilir. Onlara karşı ayrıca dikkatli olmaları lazım. Oyuncuların kendilerine güvenmeleri gerekiyor. İlişkilerinde dikkatli olmalılar. Spor salonlarındaki ve fitness merkezlerindeki tanımadıkları kişilerden sakınmaları lazım. Kurban olunan nokta burası oluyor genelde. Al bunu bir şey olmaz deniliyor ama aslında doping oluyor. Kötü niyetli olanlar hariç tutulmalıdır ama iyi niyetlilerin kandırılmamak için çok dikkatli olması lazım.
Oyuncular kendilerini nasıl korumalıdır?
Oyuncular internetten yasaklı maddeleri ve bunları içeren besinleri rahatlıkla bulabilir. Ayrıca bu konuda bilgi sahibi olan kişilerle oyuncular zaman zaman bir araya gelebilir. Zaten bu konuda önemli olan farkındalık yaratıp dikkatlerini çekmektir. Kulüpler, koçlar, doktorlar ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler bu konularda sporculara yardımcı olmalıdır. Sporcuları aydınlatmak onların görevidir ve farkındalık yaratılmalıdır. Bütün bilgilere herkes tam anlamıyla sahip olsun demiyoruz ama bu bilgiye nasıl ulaşacaklarını bilmeleri gerekiyor.
İnternet şu an çok güzel imkanlar sağlıyor. Önemli olan buna bilinçli olup dopingin ahlaken doğru olmadığını fark etmeleridir. İstemeden de dopingli madde alınabilir olduğunu ve bunun sonuçlarının çok ciddi olduğunun farkına varılması lazım. Bunu da normal şartlarda en iyi sağlayabilecek olan kulüpleridir.
Bu görevi şu an siz yapıyorsunuz ve umarım basketbol camiasından pek çok kişi bunları okur. Buradan sporculara eğitim sunmuş oluyoruz ve sporcuların bunları çok dikkate alması gerekiyor. Her mecradan doğru bilgi yayılmalıdır ama ilk sorumlu antrenör ve kulüplerdir.
Genç sporcularımız Amerika‘daki muadillerine bakarak ince kaldıklarını fiziksel olarak yarışamadıklarını düşünüp dopinge başvuruyor. Bunun önüne nasıl geçilmelidir?
Genç oyuncular bu farkı sadece çalışma ve doğru beslenmeyle kapatabilir. Doping maddesi kullanmak çözüm değil. Bu konuda Amerika çok doğru bir örnek değil. Orada çok yaygın bir biçimde yetenek eliminasyonu oluyor. Doğal seleksiyon ile başarısız olanın elendiği çok yıpratıcı bir sistem bulunuyor. NBA dünya üzerindeki her yönden en iyi 500 oyuncudan oluşuyor. Dünya üzerindeki herhangi birinin ilk 500 kişinin fiziksel özelliklerine sahip olması pek kolay değil. Doping bile yapsalar o seviyelere çıkmaları çok düşük bir ihtimal. Potansiyeli olanlar doping olmadan da oraya ulaşabilir. Oradakiler yaygın doping yapıyor diye yanlış bir kanı var. Bu yanlış bilgi ile burada da yapmanın bir anlamı yok bu bir çözüm değildir.
Son karşılaşılan örnekte 4 yıllık bir ceza var oyuncunun davranışı hakkında neler söylenebilir?
Kalınlaşmak için aldım demek ne yaptığımı biliyorum demek. Yakalanmamak için ölü zamanda yapayım, daha az gayretle dopingle güçleneyim diye düşünmek yanlıştır. Masum bir istek değildir bu. Yapmayan oyunculara karşı avantaj sağlamayı amaçlıyor ve bunu gerçekleştirdiği anda başkasının kazanacağı parayı kazanmış olacaktır. Bu hiçbir şekilde haklı olamaz. Bunun doğru bir savunma olmadığını düşünüyorum
Bazı gençler bu şekilde yönlendiriliyor olabilirler ve bu gençlerin tek mazereti olabilir. Ama cezayı hafifletecek bir mazeret değil. Cezayı hafifletecek tek unsur samimi itiraf ve bunun eğer başka yapanlar, dopinge yönlendirenler varsa bunların ortaya çıkmasını sağlamak. Bir anlamda itiraföı olup dopingle mücadele için faydalı bilgiker vermek. Başka türlü, etkisi geçer sandım, güçlenmek için, 1 kerecik kullandım, bilmiyordum vb mazeretlerle indirim olmaz.
Dopingden korunmak için gençleri yönlendiren her kademedeki parçaları eğitmemiz lazım. Koçlar ve ailelerin de bilinçlendirilmesi lazım. Ergenlikte ve genç yaşlarda aile ne derse yapmıyor çocuklar ama koç ne derse yapıyorlar. Bu durum koça daha büyük sorumluluk yüklüyor. Temiz ahlak ve eşit yarışma şartları için, ayrıca en önemlisi de sporcu sağlığı için bundan uzak durmak lazım. Hemen bugün görülmüyor olabilir ama uzun vadede sağlık zararları da kesinlikle vardır.
Sağlık problemleri konusunu açarsanız ileride ne gibi problemler görülebilir?
Kısa dönemli ya da yıllar sonra çıkacak etkileri olabilir. Ölüm tehlikesi dahi yaşanabilir. Sporcu ölümlerinde sık rastlanılan bir durum yanlış kullanılmış ilaçlar ve dopinglerdir. Bu maddenin türüne ve çeşidine göre farklı farklı sonuçlar görülebilir. Bazı kanserlere, özellikle psikolojik sorunlara, kalp ve tansiyon sorunlarına yol açtıklarını biliyoruz. Akut ya da kronik etkileri olabilir. Bu ilaçlar yıllar sonra ortaya çıkan karaciğer yetersizliği ve böbrek yetersizliği gibi geri dönüşü olmayan hastalıklara yol açabiliyor. Kullanırken görülmezse sorun küçümseniyor ama ileri yaşlarda hatta bir zamanlar doping kullanıldığı unutulan yaşlarda ölümcül hastalıklara yol açabiliyor. Söylemişmiydim, psikolojik problemlere de sıkça yol açıyor.
Dopingin spor için tehlikesi ne boyuttadır?
Doping aslında bizim sandığımızdan daha büyük bir problem. Basketbol birçok branşa göre daha temiz ama sandığımız kadar temiz değil. Mücadeleye güçlü bir biçimde devam etmek gerekiyor. Dopingle mücadelenin temel sebepleri şöyle sıralanabilir:
-hekim gözüyle birinci sebep sporcu sağlığı
-spor ahlakı ve eşit yarışma
-takımların adil yarışma düzeni
-topluma örnek olma konusu
- Başarıyı temiz bir şekilde almayan oyuncular gençlere de çok kötü örnek olabilir. Topluma korkunç bir zarar verilebilir.
Dünyada bu işle ciddi mücadele var. Uluslararası alanda ülkemizin kötü anılmasına sebep verebilir. Ülkenin ahlakı ve sportmenliği sorgulanabilir.
Sadece sporcu değil yönetici idareci ve antrenörlerin eğitimi de önemlidir. Arkadaş ve ailenin eğitilmesi de çok önemlidir. Sporcu çevresi doping için birincil nedendir. Kondisyonerlerin tekliflerine dikkat edilmelidir. Kulüp ve ailenin iyi organize olarak bu işten sporcuların uzak tutulması gerekir.
Toparlamak gerekirse hak hukuk konusunda bunun etik olmadığını bilmek, yasaklı listesini takip edip kontrollü olmak gerekir. Sporcuların dopinge karşı yakın çevresiyle beraber hareket edip onlarla beraber bilinçlenmesi de diğer önemli nokta olarak söylenebilir.
(Yasin YILDIRIM, 30-08-2016)